From where let me start this note I wonder. From the outnumbered graveyards of Gaza and Syria or the butchered bloody huts in Central Africa? The Tahrir which was deceived with its own history or the east china where an iron fist has interfered in a free will? Or is it with little countries like Myanmar or Sri Lanka where the minorities are provoked with despotism? To who to prioritize this condolence amidst of this great global mourning of the muslim world, is my only agony as it has been yours’ for only blood would write what I narrate and not ink.

A man who would have to observe this beautiful earth from the space above would only witness the catastrophes where the mankind runs blood; remember? Like the angels questioned the creator out of ignorance when he would create the mankind, ‘Will you create not a crowd who would run blood?’. He would then perceive it to be those words manifesting throughout the world and then fall in to depression, lose hope and ultimately lose faith. But, a true believer’s case cannot be as so since he has been already guided with the happenings and cause and taught to rely full trust upon the ever eternal. Hence my little trial here is to portrait the silver lining which would be a solace for what the muslim world has been facing presently and the secret behind the divine test.

After the fall of Ottomon Empire in the early part of last century the Muslim nations were all, mostly colonized by the European powers with the help of divide and rule policy. Most of its wealth were exploited and those occupied states found themselves merely as a football being kicked by those powers, no one to take care of and wipe the tears even at the point of suppression and deliberate miss-verdicts of the west as they do today. This had blown up the heart of Ustaz Bediuzzaman who was known as the wonder of the age, to the extend that he says the following “I have tolerated the distress caused to me but the agony which has come over the Muslims has crushed me. I feel every strike that befalls on the Muslim world as striking me first and that’s what makes me crushed. But I see a light. And that’s going to eliminate all my pain and agony if God wills”.

If we were to ponder in to the concept of light here it would clearly reveal us that such a result today will occur because of only three main reasons and they are the material, moral and spiritual progress of the muslims. These causes which Ustaz Bediuzzaman had soundly mentioned a hundred years back in his Damascus sermon is showing its way out little by little within the global muslim community today. To mention some of them, a healthy and steady rise in the crowd of muslims in the western world today who are well informed of the religion and have strict adherence to its moral principles which has attracted a huger community around towards the teaching of Islam. Then muslim countries like Malaysia and Turkey which have shown keen interest In the production sector and conquering of certain areas in the world market. And areas like media and technology are merely flooding with the presence of muslim personalities today who would serve the community, at least who would present and take the positive and negative developments of the community to the world. Along with these even recognitions of various muslims in certain areas like science, technology and many other areas, all have shown a sound potentiality under material progress. There is also an aware and awakening within the present generation muslims who aren’t followers of the traditional teachings but brought up under thought based moderate spiritual learning who have strong religious bases and guidance. Though a minor crowd has been moving away from the religion due to worldly attractions, there is a speed increase in both western and eastern muslim society who would learn the religion in the original outline and adhere strictly and collectively to its preaching. 

Have a look at how Bediuzzaman answers a Russian police who once saw him planning his madrasa to be built in Georgia, in a time the muslim world was scattered and found itself in more than a distressful condition. In a dialogue between them Bediuzzaman says to the police in a sound hope and with a sharp site of a visionary, “Three lights are beginning to be revealed after the other in Asia and the world of Islam. while with you three layers of darkness will start to recede one over the other. This veil of despotism will be torn down and I will come and build my school here”. When the police was astonished at his hope and mentions the Islamic world as fragmented he replies, “Every spring is followed by spring and every night has its dawn. The Islamic world has gone to study, india is a talented child of Islam and it is studying the british high school. Egypt is an astute child of Islam; it is taking lessons in the british school for civil servants. Caucasia and Turkistan are two valiant son of Islam; they are training in the Russian war academy. Yes, when these noble children of Islam have received their diplomas, each will -lead a continent, and waving the banner of Islam-their just and mighty father-on the horizons of perfection, they will proclaim the mystery of pre eternal wisdom inherent in mankind in the view of pre-eternal divine determining in the face of obstinate fate”.

The Ottoman Empire was in decline when he stated this and it was the primary phase of the destruction of the muslim ummah. But for Bediuzzaman it was but a schooling period of this community who will later graduate to achieve a huge victory. Today all what we see around us is nothing but merely a labor pain  of this ummah. Soon it would bring about a good omen of begetting a strong Islamic society.

In fact, all the losses, destructions and pains what we are going through are nothing but transient occurring of this temporary world. Does not the God ask from us in the Quran of our thought of being rightful owners to the heaven without undergoing difficulties? Yes, the torments and calamities befalling on us are but test of the all compassionate one who would like to see us as worthier beings in paradise hence endurance is the only remedy that’s expected from us. And the fruit for our patience will result in victory in both the worlds, in spite of all those planning, in spite of all those adversities.

 

1. Bir Bütün Olarak “Varlık”, Parçalanmışlık ve Dil

 

“Heyhat! Ateşli bir gayretle ve çok esaslı bir surette felsefe, hukuk, tebabet

ve hatta, maalesef ilahiyat bile okudum. Böyle olduğu halde gene ben, zavallı deli,

eskisinden hiç de daha akıllı değilim. Bana hoca ve hatta doktor diyorlar,

on yıldan beri öğrencilerimi burunlarından yakalayarak, bir yukarı, bir aşağı

yalan yanlış sürüklüyorum. Buna rağmen gene bizim hiçbir şey bilmediğimizi görüyorum.”

Goethe, Faust

 

İnsan idraki “varlık”ı zihin olarak bir bütün halinde kavrama kudretine sahip değildir. İhtimal “varlık”ı bir bütün olarak hayal edebilir, hissedebilir, ancak bütün olarak bilemez. Ancak bu bütünü parçalamak sureti ile “varlık” hakkında malumat sahibi olabilir.(Keşif ve müşahade yolu ile yakîn’in husulünü yazımızın dışında tuttuğumuzu belirtmek gerekir.)

Sosyal bir canlı olarak insanın iletişim vasıtası olan “dil” de insan aklının bir ürünü olması dolayısıyla, “varlık”ın parçalanarak kavranmasını telkin ve tesis etmektedir. Zira dil vasıtası ile gerek fertler gerek nesiller arası irtibat sağlanmakta; bu irtibat da dilin akıl mahsulü olması dolayısıyla parçalanmış bir şekilde gerçekleşmektedir.

İnsan herhangi bir konuşma faaliyeti esnasında, bir şeyi belirttiği anda, (örneğin bir manav tezgâhının önüne gelip, bir kilo elma alabilir miyim dediğinde, manavın da o dili biliyor olması kaydı ile) belirtebileceği şeyler kümesinin bütünlüğünü (elmanın, diğer meyvelerle bir bütün olarak bulunduğu manav tezgâhını, diğer meyveleri zihni planda arka plana atmak sureti ile) parçalamış olur. Akla gelecektir ki insanın kendini ifade etmesi ancak böyle mümkündür. Ancak, şu da kabul edilmelidir ki kişinin ifade ettiği (bir mevcut), ifade edebilecekleri (bütün mevcudat) ile kıyaslandığında oldukça mahduttur.

 

2. Bütünün Bir Parçası Olarak: İnsanlık

 

“İnsanlık tarihi fezada minicik bir yerdir, ve onun bize vereceği ilk ders tevazudur. Her ân bir kuyruklu yıldız dünyamıza çok yaklaşabilir ve bizim küçük küremizi, telaşlı rotasında altüst edebilir, veya onun insanlarını ve pirelerini zehirli gazlar veya sıcak dalgalarla boğabilir; veya gülümseyen güneşin bir parçası –bazılarının, kendi gezegenimizin birkaç astronomik ân öncesi yaptığını sandıkları gibi– rotasında, tanjant bir tarzda hafifçe kayabilir ve vahşi bir kucaklayışla üzerimize düşerek bütün ızdırap ve acıları giderebilir. Biz, çıktığımız yolda, her zaman vuku bulabilecek bu ihtimalleri göz önünde bulundurarak kâinata, sert de olsa, Pascal’ın kelimeleriyle cevap veriyoruz: “Kâinât, kendisini ezdiği vakit insan, kendisini öldürenden yine de daha asil olacak, zira insan öldüğünü bilirken, kâinât, zafere eriştiği ânda hiçbir şey bilmeyecek.”

Will Durant, Tarihten Alınacak Dersler

 

Bütün olarak insanlık bahsinin varlık sahasında “minicik bir yer” kaplamasına rağmen yapılan incelemelerin ferd olarak insan veya bütün olarak insanlık üzerinde yoğunlaşması işte bu yüzdendir. Her ne kadar Pascal, insanı “şuur” sahibi olması ile vurgulamışsa da etik bakımından cürüm işleyebilirken iyiyi tercih etmesi de insanın varlık sahasındaki “asaletini” tasdik etmektedir.

Esasen varlık bütünü içerisindeki insanlık parçası da kendi içinde bir bütünlük arz etmektedir. Ve işte görüldüğü gibi onu da ilmî, ahlakî bakımdan incelemek yani mefhum bütünlüğünü mücerret biçimde tasnif etmek, parçalamak, daha ufak başlıklar altında incelemek mümkündür. Her ne kadar insanlığı “ontolojik bir bütünlük” içinde ele almak gerekse de bizim böyle işe kudretimiz yetmeyeceği gibi yukarıda izah edilen gerekçelerle bu bütünlüğü dil marifeti ile izah da mümkün gözükmemektedir.

 

3. Parçanın Parçası Olarak: İnsan

 

Hoşça bak zatına kim zübde-i âlemsin sen

Merdüm-i dide-i ekvan olan âdemsin sen

Şeyh Galip

 

“İnsanlık” incelemek için mücerret olarak parçalanabileceği gibi esasında kendisi de müşahhas olarak  “insan” parçalarından müteşekkildir.

Fert olarak insanın, varlık kümesinin bir alt kümesi olarak insanlığın fezadaki minicik yerinde kapladığı alan belki hesaba katılmayacak kadar dar olmakla birlikte şu gözden kaçmamalıdır ki her iki kümeyi de boş küme olmaktan kurtaran unsur insandır.

İnsan iyiliği, güzelliği ve doğruluğu aynı zamanda kötülüğü, çirkinliği ve yanlışlığı birlikte içinde barındıran paradoksal bir varlıktır. Bu durumu fark edebiliyor, idrak edebiliyor oluşu onu farik; bunlar arasında tercih yapabiliyor oluşu onu mümeyyiz yapmaktadır. Bu bakımdan farik ve mümeyyiz oluşu ile birlikte değerlendirildiğinde varlığın vasisi, velisi ve kayyımı olmaktadır.

Bu durum “insan”a birtakım salahiyetler vermekle birlikte aynı zamanda birtakım mesuliyetler de yüklemektedir. Salahiyetlerini kullanırken gerekli dikkat ve itinayı göstermekle mükellef olduğu gibi salahiyetlerini ihmal ve mesuliyetlerini ihlal etmesi durumunda da tabiî, insanî ve ilahî müeyyidelere tabi tutulacaktır.

 

4.Hatime Niyetine:

 

“İnsan denilen meçhul”ün bu paradoksal hali onun karşısında gerek fikrî, gerek hissî, gerek ilmî olarak takınılacak tavrı da çetrefilli hale getirmektedir.

İnsan mefhumunun çeşitli görüşler tarafından tanrılaştırılmaya çalışıldığı, yok sayıldığı, var oluşun temel sebebi olduğu, varlığının yok sayılabilecek kadar küçük olduğu, sadece hazlarından veya hislerinden ibaret sayıldığı… malumdur.

İhtimaldir ki, insan bu sayılan özelliklerin yekûnudur. Ve farklı görüşler bu insan tezahürlerinin sadece birini veya birkaçını kendine merkez olarak kabul etmiştir. Hem madden, hem manen hareketliliği hayatiyeti ile birlikte devam eden insan da “insan”ı çeşitli dönemlerde ve çeşitli hâller üzre seyredebilir, müşahade edebilir.

Pir Sultan Abdal ile noktalayalım:

“Göl içinde çarha döner

Susuzluktan bağrı yanar

Âlemler seyrana iner

Seyir var seyir içinde”

 

 

 

Nerde o koku nerde? Dediler son günlerde

Bir bela yeli esti, hepsini kırdı, kesti…

Aziz Mahmut Hüdai ve arkadaşları, bir gün Bursa’da kırlara çıkarlar. Döndüklerinde bütün dervişlerin ellerinde Üftade’ye sunmak üzere birer demet çiçek vardır. Hüdai ise şeyhinin huzuruna sapı kırılmış, soluk, buruşuk bir çiçekle çıkar. Üftade “Bana şu sapı kırık çiçeği mi uygun gördün?” diye sorunca, Hüdai şu cevabı verir: “Size ne sunsam azdır efendim. Fakat hangi çiçeğe elimi attıysam Tanrı’nın adını zikrettiğini işiterek irkildim. Yalnız bu çiçekten ses çıkmıyordu, ben de koparıp onu getirdim size”.

Bu hikâyenin temasını oluşturan ve bugünden bakıldığında anlaşılması zor gözüken nokta, tabiat ile kurduğumuz ilişkinin ve tabiata bakış açımızın sadece maddi boyutunun olmadığı, tabiatı algılayışımızda manevi bir boyutun da bulunduğudur. Tabiatın maneviliği, bugün için belki bir anlam ifade etmeyen soyut bir kavram olarak modern zamanlara kadar bizim anlam-değer dünyamız için çok önemliydi. Elbette bu çıkarımın tek kaynağı Aziz Mahmut Hüdai ve Üftade arasında geçen hikâye değil. Tabiatın maneviliği üzerinde durmamın en önemli sebebinin artık anlam-değer dünyamızda yok olmaya yüz tutan bu kavramı tekrar hatırlatıp, en azından yazıyı okuyan kişilerin maddiyattan surlarla örülü dünyalarında soyut ve manevi bir gedik açmak olduğunu itiraf etmeliyim. Bilindiği üzere insan kavramına sahip olmadığı şeyi göremez.

Hak cihana doludur / Kimsene hakkı bilmez diyen Yunus, bu sözüyle, Hakkın isim ve sıfatlarının tecellilerinin dünyayı kapladığını ifade etmek ister. Gerçekten de hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatını incelediğimizde şairlerimizin tabiatı Tanrı ile irtibatlı olarak algıladıklarını ve tabiatın maneviliği kavramını şiirlerinde vurguladıklarını fark ederiz. Dikkat edilirse Yunus’un bu mısralarıyla yukarıdaki hikâyede geçen Aziz Mahmut Hüdai’nin tavrı çok benzerdir. “Hakkın kudret bahçesine girelim/ Deste deste güllerini derelim” diyen Öksüz Aşık ise dünyayı Hakkın kudret bahçesi olarak gördüğünü söyler. Divan ve halk edebiyatında hayatı kavrayışımızın izleri sürülecek olursa tabiatla Tanrı arasında kurduğumuz ilişkinin yoğunluğu ve tabiatı sadece maddi boyutuyla algılamadığımız açıkça görülebilir. Ayrıca İslam tasavvuruna göre her şeyin yaratıcısı olan Allah’ın isim ve sıfatlarının tecellileri dünyada görülebildiği için bir Müslümanın dünyayı/tabiatı Allah’tan bağımsız idrak etmesi mümkün değildir. Aslında sadece İslam’da değil Budizm ve Taoizm gibi Uzakdoğu dinlerinden semavi dinlere kadar bütün inanç sistemlerinde tabiat insanı Mutlak Varlık’a götüren bir semboller âlemi olarak görülür.

Mevlana Celaleddin Rumi’nin oğlu Sultan Veled, Maarif adlı eserinde, dostlarına kırlarda, yaylalarda, yasemin tarlalarında, gül bahçelerinde gezinmelerini ve yaprakları çiçekleri, meyveleri seyretmelerini tavsiye eder. Bu gezintiler insana manevi genişlik ve huzur vererek Didâr’a yani tasavvufi anlayışa göre Cenâbıhakk’ın müminlere vâdettiği görünüşü, tecellîsine gark olmalarına sağlar. Bu sebeple bütün tasavvuf çevrelerinde kırlara çıkmak, bahçelerde gezinmek başlı başına bir ritüeldir.

Çünkü o şâh bazen gizli, bazen açık olarak alemde göründü. O baştan sona kadar cihanın canıdır. Onun güzelliği ilkbahar, âlem ise bir bağ gibidir. Onun cemalini ve lütfunu bağda temaşa et.

Bilim tarihçisi Seyyid Hüseyin Nasr, ister antik olsun ister çağdaş olsun, modern-olmayan insana göre kâinatın temel maddesinin kutsal bir tarafı bulunduğunu, kozmosta olup biten her şeyin bir anlam taşıdığını ve bunların kozmik alanın hem perdelediği hem de ifşa ettiği daha yüksek seviyede bir gerçekliğin sembolleri olduğunu söyler. Nasr’a göre insanla tabiatı birbirinden ayırmamakla İslam, bütüncül bir kâinat görüşünü muhafaza etmiş; kozmostaki ve tabiattaki düzenin damarlarında ilahi bağışın, bereketin aktığına dikkat çekmiştir.[1] 

İnsan tabiatı daha yüksek bir gerçekliğin aynası olarak tefekkür etmeyi öğrenir, insana bir şeyler söyleyen, ona bir haber ulaştıran geniş bir semboller hazinesi gibi görebilirse, tabiatın kendisi de insana yardımcı olmaktadır.

Tabiatla kurduğumuz ilişki ve tabiata müdahale ediş şeklimizi hiç kuşku yok ki öncelikli olarak sahip olduğumuz tabiat algısı belirler. Tabiatla olan ilişkimize bir örnek olarak Müslüman bahçelerini inceleyebiliriz. İslam sanatlarıyla ilgili görüşlerini açıklarken Müslüman bahçelerinden de söz eden Louis Massignon, bu bahçelerin dünyanın hây ü huyundan uzak bir hülya âlemi olarak tasarlandığını ve İslam sanatlarının genel esprisine uygun olarak irreel düzenlenişiyle, maddi âlemin ret ve inkârı anlamı taşıdığını söyler. Burada irreel kelimesinin kendi bakış açımızı yansıtması bakımından çok önemli olduğunu düşünüyorum. Tabiatı algılayışın tabiatla kurulan ilişkiye ve onu düzenlemeye olan etkisine farklı bir örnek ise Paris’tir. Paris’te modernitenin etkisiyle insanda var olan tabiatı kontrol etme, düzenleme, hâkim olma anlayışının bahçe ve çevre düzenlemesindeki yansıması görülebilir. Ağaçların normal büyüme düzeni bozularak cetvelle kesilmiş gibi dikdörtgen kutu şeklinde dallara ve gövdelere sahip olduğu görüldüğünde İslam bahçelerindeki irreel vurgusu ile Paris’teki rasyonel, keskin çizgiler arasındaki fark daha iyi anlaşılır.

Anlam-değer dünyamızı oluşturan en büyük faktörlerden biri olan din de, bahçe düzenlememizi yani tabiat ile ilişkimizi etkilemiştir. Cennet kelimesinin bahçe anlamına geldiğini de akılda tutarsak, Kur’an’da tasvir edilen cennetin Müslüman bahçeleri için en azından başlangıçta bir model teşkil ettiğini düşünmede bir sakınca yoktur.[2] Örneğin bahçe mimarimizin vazgeçilmez öğelerinden olan havuz, cennetteki Kevser havuzunu temsil eder. Şair Nef’i de Edirne Sarayı’nın bahçelerini “Hayretinden derdi bu cennet midir dünya mıdır” diyerek övmüştür. Bu mısra şairin zihninde bahçe güzelliğinin arttığı ölçüde cennete benzetilmesi açısından, bahçe ile cennet arasında zihninde var olan irtibatı göstermesi bakımından önemlidir.

Sultan Veled ve Seyyid Hüseyin Nasr’da görmüş olduğumuz tabiatı algılayış ve tabiatla kurulan manevi ilişkiyi Nurettin Topçu’da da görebiliriz. Topçu İstanbul Çemberlitaş’taki evinden çıkıp, gün boyu Çamlıca’da fundalıkların altında doğayı tefekkür eder ve bu gezintiyi sık sık yaparmış. Nurettin Topçu, Var Olmak isimli kitabında tabiatta insan yüzü görme ve tabiatla konuşabilmekten önemle bahseder.

Dost sade bir insanda mı aranır? İnsanda rastlanmasa da o, bütün dünyaya hayat halinde serpilmiş bir yüzde görülür. Bu yüz, bu güzel dost yüzü tabiatın yüzüdür. Tabiatta gizlenen insan yüzünü görmeyen gözler kördür. Tabiatla konuşmasını bilmeyen insan ruhu dilsizdir. Gözü ve gönlü olanlar ne halde olsalar tabiat onlarla sözleşir; her nerde olsalar onlar tabiatla konuşurlar ve onunla halleşirler. Dost arayan gönüller, onu bir insan varlığında bulamasalar bile tabiatta bulurlar. Bir dere kenarındaki su sohbeti, yüzlerce insanla çevrilen hasbıhalden çok zengin ve çok daha değerlidir.

Görüldüğü gibi dinde, şiirde, şairde, ilim adamlarımızda eskiden var olan ancak şu an bizde bulunmayan bir kavram ve bu kavramın getirdiği farklı yansımalar var. Tabiata karşı bu kadar pervasız, duyarsız, kayıtsız olmaya başladık ise gözümüzü ve gönlümüzü sorgulamamız gerekir çünkü yukarıda açıklamaya çalıştığım gibi tabiatı kavrama şeklimiz doğrudan anlam-değer dünyamızla ilişkilidir. Aydınlanma ve modernizm ile birlikte hayatının merkezine güç ve parayı koymaya başlayan Müslümanlar, Allah’ın isim ve sıfatları ile tecelli ettiği yer olarak gördükleri dünyayı artık hâkim olmaya çalıştıkları ve para kazanmaya yarayan bir meta olarak görmeye başladılarsa burada bir problem var demektir. Dünyayı sadece maddi boyutuyla algılayan ve bir gelir kaynağı haline getiren insanların şu an dünyayı nasıl bir hale getirdikleri ortada. Kudemanın tabiatı böyle algılamalarını sağlayan din/değerler ile bizim dinimiz/değerlerimiz aynı ve fakat tabiatla kurduğumuz ilişki taban tabana zıt olduğuna göre bu dine/değerlere ne kadar inandığımız ve bu dini/değerleri ne kadar yaşadığımızı sorgulamamız gerekiyor. Eskilerin manevi semboller ve Allah’ın tecelli ettiği yer olarak gördüğü dünya ve tabiatı biz beton yığınları vesilesiyle para ve gücün tecelli ettiği yerler olarak görüyoruz. “Ya lale açmalıdır göğsümüzde, yahut gül” diyen şair yerine “Ya AVM açmalıdır arsamızda yahut rezidans” der hale geldik. Tabiatın maneviliği kavramını kaybettiğimiz için tabiat ve doğa ile ilgili tartışmalar zuhur ettiğinde tartışılabilecek tek zemin olarak altımızda maddi kavramlar kalıyor. Zeminin maddiyattan oluştuğu yerde geçerli olan ve üstünlük sağlayan araçlar da maddidir; yani para ve güç. Dolayısıyla tabiatın manevi boyutunun anlam-değer dünyamızdan kaybolmasıyla birlikte biz tabiata inananların güçlü ve zenginlere karşı kullanabileceği bir silah kalmadı. İnsan ve tabiatı birlikte gören İslam tasavvurunu parçalayarak insan ve tabiatı karşı karşıya getirdik ve dünyanın sonunu hızlandırdık.

Tasavvufi sembolizmde de tabiattan izler görülür. Gül gonca halinde ise birliği, açılmış halde ise birliğin çokluk haline gelmesini temsil eder. Yine gonca halvet haline, yani insanın kendisiyle ve Tanrıyla baş başa kalmasına benzetilir. Bu benzetmeye göre açılmış gül can sırrını açığa vurmaktır. Ayrıca gül ömrünün kısalığı sebebiyle hayatın geçiciliğini de ifade eder. Gülzâr-ı fena yok olmaya mahkûm dünya, gülzâr-ı bekâ ise sonsuzluk ülkesi anlamına gelir.

Biz ümmeti olduğumuz Peygamber’in (s.a.v) “Kıyametin koptuğu anda bile elinizde varsa bir fidan onu dikiniz” sözünü unuttuk. Bu yüzden ne kadar dil döksek boş. Gülzâr-ı fena’nın güçlüleri ile hesabımızı burada göremeyiz. Hesabımız gülzâr-ı bekâ’ya kaldı.

Not: Tabiatın maneviliği üzerine düşünmeme sebep olan Beşir Ayvazoğlu’nun Güller Kitabı’ndan bu yazının büyük kısmında alıntılar bulunmaktadır. Vermiş olduğu büyük emeğe saygı sebebiyle belirtmem elzemdir. 

Kasım Ocak

 

[1] Beşir Ayvazoğlu, Güller Kitabı

[2] Beşir Ayvazoğlu, Güller Kitabı

Hukuk fakültesini tutturan dostlar, tebrik ederim. Biraz vaktiniz varsa laflayalım. Diploması 'pahalı' bir bölümü kazandınız; dökülen saç telleri ve büyüyen göz torbalarını 4 (+∞) taksitle ödetiyorlar. Boyun ve sırt ağrıları tarifeye dâhil. Yine de kaz-tavuk ticaretinin tafsilatına pek girmeyelim. Omlet yapmak için yumurta kırmak gerek, biliyorsunuz.

Amfide sıra arkadaşınız olabilecek birkaç elemandan bahsedeceğim: the Hukukçu. Prizde unutulmuş gayeleri, bünyelerini ele geçirmiş olan bu hanzadelerin titrinden mücerret bir kimliği yoktur. Tek kelimeyle hırslı, iki kelimeyle çok hırslıdırlar. Duyguları tek şeritlidir, kişisel ilişkilerini 'sollama' kıstasıyla ele alırlar. Hobi olarak kuyu kazarlar. Kalın hukuk kitapları pazularını şişirir; ve evet, bilmek değil, bilinmek için okurlar.

 

“berrak sulardan geçerek ben geldim buralara

o bataklık yaratığı sağdıkça sütümü

ağaçları emzirdim kesikli omzumdan

birtakım yer şekilleri

dişi olduğuma inanır gibi oldu”

            —Bataklık Kızı, Ocak 2014

 

Kadın üzerine yazıyor olmak zormuş. Bir meseleye içten bakmak, konunun kılcallarına nüfuz etmeye imkân veriyor olsa da yine tam da bu sebepten ötürü, tüm gerçekliğiyle ona temas etmeye çalışma çabası kişiyi her harf hamlesinde düşündürürmüş. Bu yüzden karşımda bir ayna var şu anda. Gülmeyin. Bu kendine karşıdan bakma çabasından çok, bakışlarından yol bulup içerlere inmeye sebep olabiliyor kimi zaman… Bekleyen dakikalar var her bir satır arasında. Çünkü insan, yazdığından çok yaşayan. İçimizde çalan müziğin ritmiyle yol alırken pek az bakıyoruz ardımız sıra ayak izlerimize. Pek az düşünüyoruz ne olduğumuz, ne olmadığımız hakkında.

Saint-Exupéry, “Ama sen insansın…” alt başlıklı ‘Kale’ kitabında böyle söz ediyordu insandan. “Ağaç hiçte önce tohum, sonra filiz sonra yaş gövde sonra kuru odun değildir. Tanımak istiyorsan bölmemelisin. Ağaç ağır ağır gökle birleşen güçtür. Sen de böylesin. Tanrı dünyaya getirir seni, sonra büyütür sonra birbiri ardından isteklerle üzüntülerle, isteklerle üzüntülerle sevinçlerle,acılarla, öfkelerle bağışlamalarla doldurur,sonrada kendine döndürür seni. Ama sen ne bu okullu ne bu koca, ne bu çocuk ne de bu ihtiyarsın. Tamamlanansın sen...

“Evet, işte tam da böyle…” deyip, altını çizdiğim cümlelerdi bunlar yıllar önce. O zamanlara denk gelir ‘insan’ı bölmeden, ruhun geçti merhaleleri birtakım fiziksel şekillerin ve özelliklerin içine koymadan ona temas etme çabam.

Şimdi önümüzde var yok bir ‘şiir yazan kadınlar’ bahsi… Bu satırları yazanın da konuya ucundan kıyısından dâhil olduğu o şey… Bu arada bir itiraf; hâl böyleyken, düşünceleri nesir olarak ortaya koymak zor oluyor benim için. Hele konu tam da ‘kadın’ iken. Çünkü mânâların içte saklı olduğunu ve onu dışarı çıkarma girişimlerimizde ondan bir şeyler eksilttiğimizi düşünürüm kimi zaman. Kim bilir belki de kesin fikirlerim, “-meli, -malı”lı yargılarım yok diye böyle...

Bir kadın olarak ‘e haliyle kendisi gibi’ yazıyor olmak mı yoksa özellikle ‘kadın kadın’ yazıyor olmak mı? Bu soru geliyor ilk anda ‘şiir yazan kadın’ imajını düşündüğümde. Bundan daha başka türlüsü de var elbet… Mesela ‘miş gibi yaparak yazmak’. Ve dahası dahası… Kaleme cinsiyet ve kimlik yüklemek konusu böyle kendi içinde oldukça giriftleşebilirken ve şiir yazan kalem epey kayganken asıl olanın ne olduğuna bakmalı diyorum kendime.

Hiçbir zaman bir şairin yazdığı an içinde bulunduğu duygu durumu ve düşüncelerinden ve hatta ona bunu sorduğunuzda dahi size cevap verirken kullandığı kelimelerin çıktığı adresten vardığı adrese ulaşırkenki kayıpsızlığından emin olamayacağız. Bunu sayısız şiir tahlili kitaplarının, o hacimli poetik metinlerin varlığının bilincinde ve bu alanda okumalar yapan biri olarak söylüyorum hem de.

Gördüğünüz dizelerde en belirgin imaj ne? Bir erkekten bunları yazmasını bekleyebilir misiniz? Kadın gibi mi, erkek gibi mi yazmış? O şair zaten kadından çok erkek gibi, ne yazmasını bekliyorsun ki? Şair mi, şaire mi? Kadından şair olur mu? Kadın neden şiir yazıyor ki, zaten onlara erkekler şiir yazmıyor mu? Çoğu zaman oldukça sıkıcı hâle gelebilen bu benzeri soru ve tartışma konularının devamı farklı örneklerle rahatlıkla getirilebilir…

Yazan olarak elimde şekillenen şiirde; okuyan olarak bu kez açıp okuduğum şiirde öncelediğim mesele ‘insana temas etmek’. Kadın şairdir, şiir yazan kadındır, şairedir… Bu tanımlamalarla ilgili tartışmalara, söylemlere sadece tebessüm edip geçiyorum. Biraz da görünenin ardına bak diyor ve kendime durma fısıldıyorum: “Tamamlanansın sen...

Kübra Nur Duran

 

 

<Aşağıdaki satırlar Musevî ve Mezopotamya efsanelerinin bize hediye ettiği harflerle yazıldı. “Neden benim kaynım bu hikâyenin öznesi değil?” diyerek yazarı rahatsız etmemeniz için bu uyarı kamu spotu olarak buraya getirildi.>

“Lilith, Âdem ile aynı zamanda ve aynı anda topraktan yaratılmıştır. (Hikâye bu ya, Lilith’in toprağı kirli ve tozluymuş) Badem gözlü ceylanların meralardan meralara, aynalı kefallerin tatlı sulardan daha tatlı sulara atladığı cennette Âdem’in minik bir problemi vardır. Zira o bir erkektir ve hemen her konuda söz sahibi olmanın kendisinin hakkı olduğunu iddia etmektedir. Fakat Lilith bu konuda Âdem’le aynı görüşte değildir. Çünkü ikisi de topraktan yaratılmıştır ve Âdem kendisiyle eşit olmalıdır.

Gidilen pikniklerde bir ağaçtan diğerine kovalamaca oynayan ilk ‘karı-koca’mızın bir yakalama sonrasındaki cinsi münasabeti esnasında Âdem’in baskın rolde olma ısrarlarını Lilith reddeder. Adem’e cenneteki hayatı, cehennem eden Lilith’in bu son asiliği bardağı taşırır. Ve ilk evlilik ilk boşanmayla sonuçlanır: Lilith cennetten uzaklaştırılır. (Kimi metinlere göre Lilith tası toprağı alır gider. Kimse onu kovmamıştır. Yani Lilith bağımsızlığı, cennete tercih etmiş ve gitmiştir)

Lilith Dünya’da, Cinlerin Kralı Samael ile ilişiye girmiş ve yüzlerce cin çocuğu olmuştur. (Demon adı da verilen bu varlıklar modern zaman tapınakları olan gökdelenlerin çeşitli köşelerinde, Ortaçağ’ın insanı ezen kiliselerinin en korkutucu yerlerinde karşımıza çıkacaktır.)

Lilith’in gitmesiyle tavla oynayacak kimsesi kalmayan Âdem, Tanrı’ya dua ederek Lilith’i geri ister.  Tanrı, Sanvai, Sansanvai ve Semangelof isimli üç meleği, Lilith’i geri çağırmak üzere kendisine gönderir. Meleklere, dönmediği takdirde Lilith’in her gün bir çocuğunu öldürmelerini emreder.

Melekler geri getirmek için Lilith' i bulur, ama kendisi Kızıldeniz’deki cinlerle birlikte olduğunu 100’den fazla ‘demon’un annesi olmaktan onur duyduğunu, bu nedenle artık Âdem’e sadık olamayacağını bildirir. Melekler, emredildiği gibi geri dönmesi için her gün bir demon öldürmeye başlar.

Lilith, duyduğu acıyla bundan sonra, bütün hamile ve doğum yapmış kadınların, bebeklerin baş düşmanı olmaya yemin eder. Âdem’in soyundan her çocuktan, erkekleri sünnet oldukları 8. güne kadar, kızları ise 20. güne kadar öldüreceğini söyler. Ama bu üç meleğin görüntüsünü bir muska ya da tılsım üstünde görürse, o çocuklara hiçbir zarar vermeyeceğini ekler. İşte o günden bu yana çeşitli kültürlerde, yeni doğan çocukların kötü kalpli Lilith’e karşı korunması için özel tılsımlar kullanılmaya başlanır. (Lilith, büyük ihtimalle Türk mitolojisindeki lohusadaki çocukları boğarak öldüren Albastı iblisi ile aynı kişidir. Çocuk bezlerinin yıkandığı dönemlerde kadınlar bezleri kurusun diye dışarı asılmazdı ki evde çocuk olduğu dışarıdan belli olmasın. Lohusa kadınlar ne olur ne olmaz diye yalnız bırakılmazdı.)

Âdem üzgündür ve yalnızdır. Çaya kaç şeker atacağını soracak, zülüflerini elleriyle kenara atıp yüzüne bakacak kimsesi yoktur. Bunun üzerine Tanrı bir gün Âdem uyurken, onun kaburga kemiğinden Havva’yı (İbranice, hayat veren kadın) yaratır. Bu yeni kadın, Âdem’den bir parça olduğu için, ona karşı çıkmayacaktır.

Havva, şeklen Lilith’e çok benzemektedir. Hatta Âdem, Lilith’in akıllanıp ona geri döndüğünü düşünmüştür. Ama bu işte bir gariplik vardır. Zira, Havva çok uysaldır. Her olayda Âdem’in üstünlüğünü kabul etmektedir.

Âdem artık mutludur.

Günlerden bir gün Lilith, Şeytan’a çeşitli taktikler verir. Bu taktiklerden yola çıkan Şeytan yılan şekline girerek Havva’ya yanaşır ve onu ‘Elma’yı yemesi konusunda kandırır. Kandırılan Havva Âdem’i ikna etmeye çalışır. Âdem, Havva’sının isteğine hayır diyemeyecektir.

Ve Dünya’ya düşüş gerçekleşecektir.

Not: Yazının ikinci bölümü,“İdeal Kadından İlk Kadına”, haftaya yayınlanacaktır.

 

Online dergiler Online dergiler