Edep Yâ Hu

Osman Kibar tarafından yazıldı. Aktif .

 

EDEP YÂ HÛ

Bu dua eskiden medrese girişlerinde mutlaka bulunurmuş. Bugün için aynı kurumun karşılığı/benzeri/rakibi olarak dayatılmış kurumun kapı vb. yerlerinde ne/ler yazdığı artık -bırakın incelemeyi- merak konusu bile değildir; kâle alan da yok.

Edeb’i bi yerlerden tanır gibiyiz ama daha çok edepsiz derken kullanmış oluyoruz. Edep dileyip tavsiye veren sözlerimiz öyle az ki... “yâ” derken Türkçe ey demiş oluyoruz, Yâ Hû ise çok yaygın. İstanbul ağzında (ki TT yazı dilidir) ve Türkiye’nin batı bölgelerinde bol görebilirsiniz. “yâhu, yâwu, yâw, yâ; beyâw, beyâ” çok yaygın bir kullanıma sahip, öyle ki bazı şehirlerde kullanım yoğunluğuna bakılarak “filanca şehrin kedileri bile beyâw diye miyavlarmış” denmektedir.

“Ey Allah’ım edep ver” demek olan bu sözün sosyal karşılığı nedir dendikte yukarıdakiler ve aşağıdaki gibi birkaç şey daha söylenebilir.

Edebiyatın edeb’ten müştak olmaklığına bakılarak kalem erbabının da sıkça bu duada bulunduğu kanaati -ne yazık- hiç de gerçekçi değildir. Habib-i edib olan Allah Rasulü “Beni Rabbim terbiye etti” derken ne çok şey söylemiş oluyor; anlamak gerek. Arapçada basitçe yemek/sofra görgüsü bildiren edeb, ıstılah anlamlı olarak sözde ve yazıda edep kılığında geniş, derin, engin bir dünyanın terim adı oluvermiştir. Bu dünya bize şiirler söylüyor, hikaye dinletiyor, masallar anlatıyor; cümle ve mısralardan örülmüş nice oya, dantel, kanaviçe güzelliği sunuyor.

Edebiyat söz ve yazıyla bedizetilmiş bir alemin seçkin ve üstün eserleriyle hemhal olma durumudur. Bitmez tükenmez bir hazine olan dilin imkanlarıyla hüsn-ü mutlaka aralanan kapıdır. Bu arada insan -zaaflarıyla var olduğu için olsa gerek- hüsn-ü mecazla oyalanmadan da edemez; buna aşk-ı mecaz diyenler de çıkmıştır. Bizim -âcizâne- “yansıma aşk” şeklinde anlamak istediğimiz bu meşgale aşk-ı mutlak’a giden yolda ille de eğlenilmesi gerekli bir duraktır. Edip ve şairler işte bu kutlu yolculuğun hikayesini anlatan kişiler olarak temayüz etmiş bulunuyor; mecazlar, teşbih ve telmihler hep bu gayretin kimyasındandır. Aşkı hedeflemeyen söz veya yazı faaliyeti edebi bir değer ifade etmeyecektir. Etmediğini görmek için bazı varakalara bakıvermek yeterlidir. Seçkinlik ve üstünlük salt dünyevi olursa mahkum bir iddiadır ama iş edebiyata gelince olmazsa olmaz iki umde halinde ufuk açıcıdır. Seçkin düşünce ve üstün söyleyiş kalem erbabının âmentüsü gibidir.

Edibin söz ülkesinin sultanı olmak diye bir hedefi vardır. Daha iyi ve güzeli ifade konusunda rakip tanımaz ve küstahlık derecesinde edebi tavır sahibidir. Bunun izahı basitçe “daha güzeli nasıl yazılır, daha iyisini ben yazdım” şeklinde yapılabilir. Bu durum akla zincirleme reaksiyonu getirir ve gerçekten de öyledir; ama eskiler böylesi uzun tarif yerine buna “nazire” demiştir. Nazire, edebiyatın hızı, nabzı ve kabzı’dır (alıcı). Edibi, müddei ‘iddia sahibi) haline getiren şey naziredir. İlk’in (telif) değeri elbette küçümsenemez ve hakkını teslim gerekir fakat nazire/ler olmasaydı müellif-i evvelin çağlar ötesine hitap edemezdi. Bu noktada benzer bir mekanizmayı anmadan geçmek olmaz: Telif ve tercüme.

“Öyle telif vardır tercüme hissi verir, öyle tercüme vardır telif sanırsınız” diyen edebi kişilik bu işin poetikasını da ortaya koymuş bulunuyor. Bu durum nazire için de geçerlidir; nice nazire telifin önüne geçmiş, onu aşmıştır. Bu vadide Ahmedi Dâî’nin eserine nazire yazılan Vesiletü’n-Necât (kurtuluş reçetesi) ve Nizâmî’nin mesnevisine nazire Leylî vü Mecnûn’u anmamız yeterlidir. Süleyman Çelebi ve Fuzûlî, nazirenin ne olması ve nasıl olması gerektiğini bize göstermiş bulunuyor.

Bilvesile, günümüzde niye nazire üretilmediği ve nazire geleneğine ne olduğunu sormazdan önce nazirenin sözlük anlamını dahi bilmeyen kişiciklerin varlığına dikkat çekilmelidir. Piyasa malı, amatör işi, heves kârı, sahte şöhret ve uçucu mürekkeple yazılmış gibi duran mısra zavallısı, cümle müsvettesiyle ortaya konan şeyin adı elbette edebiyat olmayacaktır.

Osman Kibar

 

Paylaş


     Osman Kibar’ın Eski Yazıları 

Yazar Hakkında

Osman Kibar

Online dergiler Online dergiler